Bursa'nın Zarif Moru: Pirene Turnagagası (Geranium pyrenaicum)

Bursa'nın yeşil örtüsünde, tarlalarda, bahçelerde, yol kenarlarında ve nemli çayırlıklarda, ilkbahardan yaz başına kadar küçük ama canlı mor çiçekleriyle gözünüze çarpacak zarif bir bitkiyle tanışın: Pirene Turnagagası, bilimsel adıyla Geranium pyrenaicum L. Turnagagasıgiller (Geraniaceae) ailesinin bu mütevazı üyesi, derin loplara ayrılmış yaprakları ve narin çiçekleriyle bulunduğu her yere doğal bir canlılık katar. Gelin, Bursa'nın bu zarif morunun sırlarını ve bilinmeyen dünyasını keşfedelim.

Habitatın Geniş ve Nemli Kucağı:

Pirene Turnagagası, genellikle nemli ve humusça zengin toprakları tercih eden bir bitkidir. Tarlalarda, bahçelerde, çayırlarda, yol kenarlarında, ormanlık alanların açıklıklarında ve özellikle nemli bölgelerde sıkça görülür. Güneşli veya yarı gölgeli alanlarda iyi gelişir. Avrupa ve Batı Asya kökenli olan bu bitki, Türkiye'nin birçok bölgesinde olduğu gibi Bursa'da da yaygın olarak bulunur.

Morfolojik Bir Zarif ve Derin Loblu Güzellik:

Geranium pyrenaicum, çok yıllık otsu bir bitkidir. Yere yakın, yayılıcı veya yükselici gövdelere sahiptir ve genellikle 20 ila 60 cm arasında bir genişliğe ulaşabilir. Gövdesi ve yaprakları ince tüylerle kaplıdır. Yaprakları böbrek veya yuvarlak şekilli olup, 5-7 derin loba ayrılmıştır ve her bir lobun kenarları belirgin şekilde dişlidir. Çiçekleri küçük (yaklaşık 1-1.5 cm çapında), açık mor, lavanta renginde veya bazen pembemsi tonlarda olabilir ve genellikle uzun saplar üzerinde gevşek kümeler halinde açarlar. Her bir çiçek beş serbest taç yaprağına sahiptir ve taç yaprakları birbirinden belirgin şekilde ayrılmıştır. Çiçeklenme dönemi ilkbahardan yaz başına kadar sürer. Meyveleri, turna gagasına benzeyen uzunca bir gagası olan beş karpelden oluşur. Tohumlar olgunlaştıkça bu gaga kıvrılarak tohumların etrafa saçılmasını sağlar.

Yetişme Döngüsü: Toprağın Zarif ve Kalıcı Misafiri:

Pirene Turnagagası, tohumla çoğalır. Tohumlar olgunlaştıktan sonra meyvelerin gagası aracılığıyla etrafa fırlatılır. Çimlenme genellikle sonbaharda veya ilkbaharda gerçekleşir. Çok yıllık bir bitki olduğu için uygun koşullarda her yıl yeniden sürgün verir ve çiçek açar. Nemli toprakları ve ılıman iklimi sever.

Cins Adının Turna Gagası Benzerliği:

Geranium cinsi, Yunanca'daki "geranos" kelimesinden türetilmiştir. Bu kelime "turna" anlamına gelir ve cinsin meyvelerinin (tohum kapsüllerinin) şeklinin turna gagasına benzemesine atıfta bulunur. "Pyrenaicum" tür adı ise Latince kökenlidir ve "Pirenelere ait" anlamına gelir, bu da bitkinin ilk olarak bu dağlık bölgede tanımlanmış olabileceğini gösterir. "Pirene turnagagası" şeklindeki yerel ad da türün coğrafi kökenini ve genel görünümünü ifade eder.

Bursa'nın Zarif Moru: Yerel Adları:

Geranium pyrenaicum, Bursa yöresinde ve diğer bölgelerde genellikle Pirene turnagagası adıyla bilinir. Mor çiçekleri nedeniyle mor çiçekli turnagagası veya yapraklarının şekline göre derin loblu turnagagası olarak da anılabilir.

Bilinmesi Gereken Diğer Önemli Bilgiler:

• Derin Loblu Yapraklar: Yaprakları belirgin ve derin loplara ayrılmıştır.
• Açık Mor Çiçekler: Canlı mor veya lavanta renginde, narin ve güzel çiçeklere sahiptir.
• Çok Yıllık Yaşam: Uygun koşullarda her yıl yeniden çiçek açar.
• Geniş Yayılış: Avrupa ve Batı Asya'da yaygın bir türdür ve Türkiye'de de birçok bölgede bulunur.
• Toprak İyileştirici: Bazı araştırmalar, turnagagası türlerinin toprağın yapısını iyileştirebileceğini göstermektedir.
• Böcek Çekici: Çiçekleri arılar ve diğer polinatör böcekler için çekici bir nektar kaynağıdır.
• Geleneksel Kullanımlar: Bazı turnagagası türlerinin geleneksel tıpta kanama durdurucu ve yara iyileştirici olarak kullanıldığı bilinmektedir, ancak Geranium pyrenaicum'un bu amaçla kullanımı yaygın değildir.

Sonuç:

Pirene Turnagagası (Geranium pyrenaicum), Bursa'nın doğal alanlarında zarif mor çiçekleri ve derin loblu yapraklarıyla dikkat çeken, çok yıllık bir bitkidir. Nemli topraklarda kolayca yetişen bu güzel çiçek, bulunduğu her yere doğal bir zarafet katar. Bursa'nın yeşil örtüsünü keşfederken bu narin moru fark ederseniz, onun zarif güzelliğine bir an olsun hayran kalabilirsiniz.

Kaynakça:

• Davis, P. H. (Ed.). (1967). Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Vol. 2). Edinburgh University Press.
• Türkiye Bitkileri Listesi (TÜBİTAK BİS). (Çevrimiçi: [Geçersiz URL kaldırıldı]
• Çeşitli botanik ve floristik kaynaklar.
• Schönfelder, I. W., & Schönfelder, P. (2018). Der Kosmos Heilpflanzenführer: Über 600 Heil- und Giftpflanzen Europas. Franckh-Kosmos Verlag. (Geranium cinsi hakkında genel bilgi içermektedir).